Görsel 1. Sergi afişi. Afiş, Cumhuriyet’in 100. Yılına özel seçkinin öne çıkan nesnelerinden biri olan Gürel marka teneke halk otobüsü oyuncağını içeriyor. Müze Kumbaram, biriktirme metaforunun somut temsilcisi kumbaralar yerine bozuk paralar ile afişte temsil edilmekte.
“Kumbaramdaki Oyuncaklar: Cumhuriyetin 100. Yılına Armağan Bir Seçki” isimli sergi Müze Kumbaram ve Ankara Oyuncak Müzesi’nin 2020 yılında başlayan iş birliğinin somut ve etkili bir çıktısıdır. Her şeyden önce bu birliktelik Türkiye’de pek de sık görmediğimiz bir “birlikte çalışabilirlik” ve “iş birliği” öyküsüdür ve “müze sürdürülebilirliğinin” açık bir uygulaması, denemesidir. Mikro, küçük ya da butik müzelerin topluma aracısız ve doğrudan ulaşma amacının ve gücünü gönüllülerden alarak oluşturduğu profesyonel gönüllü çalışmalarının temsilcisi olduğuna ilişkin kuramsal bilgilerin hayat bulmuş halidir.
BirKültür Girişim Platformu ev sahipliğinde, ziyaretçisine 100. Yılında Cumhuriyet’in öncelikle armağan edildiği çocukların oyuncaklarına vurgu yapmayı ve bu oyuncaklara ilişkin çarpıcı bir seçki sunmayı hedefleyen sergide, oyuncaklara Müze Kumbaram koleksiyonundan görsel metinler (fotoğraflar), belge vb. efemera örnekleriyle farklı dönemlere tarihlendirilen kumbaralar eşlik etmektedir.
İki müzenin iş birliğinde hazırlanan bu serginin genel amacı, Cumhuriyet’ten günümüze Türkiye’de üretilmiş oyuncaklara ilişkin başat örnekleri kumbaralarla destekleyerek ziyaretçilere sunmak ve serginin açık kalacağı 20 Ekim 2023 – 20 Nisan 2024 tarihleri arasında temayla ilişkili nitelikli yüz yüze ve çevrim içi etkinliklerle ziyaretçiyi buluşturmaktır. Bir kültür hazinesi olan oyuncağın serüveni, aynı zamanda oyuncakların tarihsel sürecini Cumhuriyet tarihi ile ilişkilendirerek oyuncak kültüründe yaşanan değişimleri de ortaya koymayı hedefleyen Ankara Oyuncak Müzesi tarafından sergi kapsamında ayrıntılı olarak anlatılmaktadır. Müze Kumbaram ise geniş kumbara ve efemera koleksiyonu ile sergiyi tamamlamaktadır.
Ankara Oyuncak Müzesi ile Müze Kumbaram iş birliğinde deneysel sergi olarak tanımladığımız birliktelik 2020 yılında “Kumbaramdaki Oyuncaklar Oyun Bahçemde” (5 Nisan – 21 Mayıs 2021) isimli sergiyle Çankaya Belediyesi Zülfü Livaneli Kültür Merkezi Sergi Salonunda başlamıştır. Bu sergi, iki müzenin kendi koleksiyonlarında yer alan ve çocuk kültürünün temelini de oluşturan oyuncak ve kumbaralar üzerinden kısa bir çocukluk tarihi yazabilmiştir. Bununla birlikte müzelerin bir eğitim ortamı olduğu gerçeğini de vurgulayarak, yaparak ve yaşayarak öğrenmeye olanak tanıyan çok sayıda yüz yüze ve çevrim içi etkinlik gerçekleştirerek çağdaş müzecilik örneğini de Türkiye ile buluşturmuştur. Sergi pandemide sokağa çıkma yasaklarıyla birlikte hızla çevrim içi platforma taşınarak artık “hibrit” olarak tanımladığımız uygulamayı da hayata geçirmiştir.
Görsel 2. Kumbaramdaki Oyuncaklar Sergi Salonu genel görünüm.
Görsel 3. Kumbaramdaki Oyuncaklar Sergi Salonu, 2021 yılında Zülfü Livaneli Sergi Salonu’nda düzenlenen ilk serginin bire bir tasarımıdır. Bu deneysel sergi sürecinde kullanılan salon aynı unsurları içerecek şekilde Müze Kumbaram sergi salonunda yerleştirilmiştir.
Kumbaramdaki Oyuncaklar Oyun Bahçemde Sergisinin ikinci aşaması Müze kumbaram sergi salonunda ziyarete açılan “Kumbaramdakiler” isimli tamamlayıcı sergidir. Bu sergide amaç, Kumbaramdaki Oyuncaklar Oyun Bahçemde sergisinin felsefesini ve ruhunu Müze Kumbaram sergi salonuna taşıyarak müze ziyaretçilerine bu deneysel sergiyi yaşama şansını vermeye devam etmektir. Deneysel serginin üçüncü aşaması, 18 Mayıs – 18 Haziran 2022 tarihleri arasında Ankara Oyuncak Müzesi’nde “Kumbaralar Müzede” ismiyle ziyaretçileriyle buluşmuştur. Kumbaralardaki Oyuncakları Zülfü Livaneli Kültür Merkezinde izleyen ziyaretçiler bu kez Ankara Üniversitesi bünyesindeki Oyuncak Müzesi’nde kumbaraları yakından izleme şansı yakalamışlardır. Kumbaralar, bir mikro müze olan Ankara Oyuncak Müzesi’nde koleksiyonla bütünleşik bir yaklaşımla sergilenmiş ve sergi kapsamında kumbara konservasyonu (bakım), rehberli müze turları, çevrim içi toplantılar ve kartpostal yazma etkinlikleri düzenlenmiştir. Deneysel sergi yolculuğu eş zamanlı olarak yayına dönüştürülmüş ve 18 Mayıs 2023 tarihinde ayrıntılı sergi kataloğunu da içeren ve aslen serginin öyküsüne yer veren yayın okurlarıyla buluşmuştur. Bu yayın Uluslararası Müzeler Günü’nde Ankara Oyuncak Müzesi’nde düzenlenen bir buluşma ile ziyaretçilere tanıtılmıştır.
Deneysel serginin son aşaması Cumhuriyetin 100. Yılında Türkiye’nin oyuncak kültürünü ve bu kültürün mihenk taşlarını ilgililerle buluşturmak amacıyla BirKültür Girişim Platformuna misafir olan “Kumbaramdaki Oyuncaklar” sergisidir. Sergi aynı zamanda 3 yıllık deneysel müze sergi yolculuğunun finalidir ve ilki 2021 yılında başlayan sergileme sürecinin küçük bir modelidir. Zülfü Livaneli Kültür Merkezinde ziyarete açılan sergide kullanılan yerleştirme aynı fiziksel mekân kullanımını içermiştir. Sergi tasarımı aynı ilkelerle hayata geçirilmiş ve BirKültür Kızılcaşar Galeriye yerleştirilmiştir.
Görsel 4. BirKültür Kızılcaşar Galeri genel görünüm.
20 Nisan 1990 yılında Prof. Dr. Bekir Onur tarafından kurulan Ankara Oyuncak Müzesi, Cumhuriyet’in ilanından önce ağırlıklı olarak geleneksel oyuncaklardan oluşan oyuncak üretimini araştırmakta ve örnekleri sergilemektedir. Müzenin özel ilgi alanı ise, Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte ulusal kalkınma hamlesi kapsamında açılan yerli oyuncak firmaları arasında yer alan Gürel, Alasya, Nekur, Fatoş, Çevik gibi önemli markalara ait öne çıkan oyuncak örneklerini toplamak, araştırmak ve sergilemektir. Sergi, bu markaların göze çarpan örneklerini ziyaretçiyle buluşturmaktadır. Bu kapsamda Çevik ve Alasya markalarının ulaşım tarihine ışık tutan kurum taşıtları oyuncakları, uzay aracı modelleri, Fatoş markasının oyuncak bebekleri ve çeşitli markaların zekâ geliştirici oyuncakları kendilerini tamamlayan fotoğraf, belge, gazete, dergi ve kartpostal gibi görsel metinlerle ve biriktirme kültürünün temeli olan kumbaralarla desteklenerek sunulmaktadır. Sergi, ilk diliminde Ankara Oyuncak Müzesi koleksiyonundan bir grup oyuncakla açılmıştır ve ilerleyen aylarda Oyuncak Müzesi koleksiyonundan başka bir grup oyuncakla yenilenerek ziyaretçiye sürpriz yapacaktır. Böylece ziyaretçiler değişen ve sürekli yenilenen bir sergiyle karşılaştıklarını fark edeceklerdir.
Jeanie Kahnke, müzeler için “Bu bir müze değil. Bu, kalıntılardan oluşan bir yer değildir; fikirlerden oluşan bir yerdir” derken müzenin değişen tanımına da vurgu yapmıştır ve muhtemelen fikirlerde oluşur derken müzenin bir düşünce üzerinde yükselmesi, değişmesi ve gelişmesi gerektiğini de vurgulamıştır. Bir grup gönüllü tarafından başlatılan ve devamında deneysel bir sergi halini alan Kumbaramdaki Oyuncaklar da tam olarak gelişen ve değişen bir fikirler bütünüdür. Son aşaması “Kumbaramdaki Oyuncaklar: Cumhuriyetin 100. Yılına Armağan Bir Seçki” adıyla ziyaretçiyle buluşmuştur ancak bu sergiyi oluşturan ekibin “yeni fikri” belki de ikinci yüzyıla devasa bir seçki bırakmaktır. Kim bilir?
